Het is voor ons de normaalste zaak van de wereld. We bedenken wat we vandaag of deze week willen eten, zoeken eventueel een leuk recept op op het internet en we halen de ingrediënten bij onze favoriete supermarkt. We kunnen kiezen uit soms wel 6 merken van hetzelfde product en de kans dat je misgrijpt is vrijwel nihil. De supermarkten zijn goed geoliede machines die duizenden producten van de producent naar de klant aanbieden. Toch is dit niet altijd zo geweest en voordat we zo ver waren zijn er vele jaren aan vooraf gegaan. We gaan niet helemaal terug in de geschiedenis toen iedereen nog zijn eigen voedsel moest verbouwen. We starten aan het begin van de 20e eeuw, zo rond 1915 verschenen de voorlopers van de huidige supermarkten in de Verenigde Staten. En zoals dit vandaag de dag nog steeds het geval is, waaide dit concept over naar Europa. Toch duurde het tot na de 2e wereldoorlog voordat dit in Nederland ontstond. Voor die tijd was in elk dorp en in elke buurt van de stad één of meerdere kruideniers te vinden. Eind jaren 40 waren er ruim 40.000 kruidenierswinkeltjes te vinden in ons land! De boodschappen doen was toen nog vrijwel volledig de taak van de vrouwen. Deze gingen naar de kruidenier en gaven hun wensen door. Deze verzamelde alle boodschappen en woog deze waar nodig af in de juiste hoeveelheid. Iedereen wachtte netjes af totdat ze aan de beurt waren. Hoewel niet het toppunt van efficiëntie, het was zeker een gemoedelijke tijd en minder stressvol.
De komst van de supermarkten zou dit beeld voorgoed veranderen. Het was Chris van Woerkom die de eerste zelfbediening winkel opende in Nijmegen in 1946. Dit concept sloeg aan en Dirk van den Broek volgde dit voorbeeld door in 1948 de eerste supermarkt in Amsterdam te openen. De producten werden nu niet meer door de kruidenier verpakt in papieren zakken tijdens het opnemen van de bestelling, maar lagen voorverpakt in de winkel. De klanten konden deze verzamelen en afrekenen bij de kassa. Een groot voordeel was dat dit tijd scheelde en de supermarkt meer klanten kon bedienen dan voorheen. De naam supermarkt werd overgenomen uit Amerika en de revolutie was begonnen. Het assortiment groeide elk jaar en verpakkingen werden mooier en nieuwe merken werden geboren.
De volgende ontwikkeling was dat er ketens ontstonden. Waar voorheen de kruideniers opgingen in de supermarken, werden deze nu opgenomen in supermarktketens. Deze supermarktformules zorgden ervoor dat de volgende fase ingeluid zou worden. We zullen deze ontwikkeling eens verder op een rijtje zetten.
De supermarkten door de jaren heen
Er zijn veel supermarkten ontstaan, gesloten, overgenomen en gefuseerd door de jaren heen. Toch is het interessant om eens te kijken welke supermarkten ons land rijk is (geweest). We hebben een overzicht gemaakt van belangrijke gebeurtenissen in de jaren na de tweede wereld oorlog tot nu. Welke supermarkten zijn er bijgekomen en wat is de impact hiervan geweest op het landschap zoals we dit momenteel kennen. Het doen van boodschappen zou voor altijd veranderen en dit zou in gang gezet worden door de eerste supermarkt van Nederland, de zelfbedieningswinkel van de gebroeders van Woerkom. Een kleine tijdlijn van de supermarkten historie.
1953: Deen volgt op de voet
Cor Deen, eveneens een kruidenier volgt de AH op de voet. In 1953 opent hij de zelfbedieningswinkel in Hoorn, zijn geboorteplaats. Deen zal daarna nog veel supermarkten openen, in totaal ongeveer 80 filialen. Deze supermarkt was voornamelijk te vinden in Noord-Holland, Flevoland, Utrecht en Gelderland. Tot in 2021 het nieuws komt dat Deen verkocht zal worden aan AH, Vomar en DekaMarkt. AH neemt bijna de helft van de winkels over. Hiermee komt een einde aan dit familiebedrijf.
1965: De Emté supermarkt opent in Waalwijk
Deze supermarkt is opgericht door Mechie Trommelen. Hij had voordien een slagerij in Waalwijk. Daarnaast had hij ook een slagerij in Drunen. Als reactie op een kruidenier in Drunen die ook vlees ging verkopen, besloot Mechie Trommelen om het dan ook niet enkel bij vlees te laten en opende de eerste Emté supermarkt. Later zou deze supermarkt overgenomen worden door de Sligro en in 2018 viel het doek definitief toen de winkels werden overgenomen door Jumbo en Coop.
1968: Hoogvliet doet ook mee
Het gaat hard nu, wederom komt een nieuwe speler om de hoek kijken. Het is Leen Hoogvliet die deze winkel start. De naam was eerst nog Cash & Carry, maar omdat deze botste met andere winkels die deze naam al in gebruik hadden, was Hoogvliet de voor de hand liggende keuze om als bedrijfsnaam te gebruiken. Op moment van schrijven hebben ze ruim 80 filialen en een omzet van rond de 1 miljard euro. Zo zien we alle kleine winkeltjes die tijd en aandacht in hun bedrijf steken uitgroeien tot landelijke spelers, grote supermarkten met vele mensen in dienst.
1970: Vomar supermarkt start in Haarlem
Nog geen twee jaar later is daar de Vomar. De eerste winkel opent in Haarlem. De familie Zwanenburg heeft daarvoor een buurtwinkel in IJmuiden. De eerste Vomar supermarkten waren vooral gericht op de laagste prijs. Een discount supermarkt zouden we dit nu noemen. Echter dit was alleen in de beginfase. De focus ging daarna steeds meer uit naar een full-service supermarkt. Zoals hier boven beschreven zouden er in 2021 nog eens 23 vestigingen bijkomen naar de gedeeltelijke overname van Deen. Vomar heeft momenteel ruim 90 winkels.
1972: Boni supermarkt van start
Wederom twee jaar later, alsof het bijna wetmatig aan het worden is, zal de Boni supermarkt het levenslicht zien. De eerste supermarkt gaat van start in Drachten. Ook dit is een familiebedrijf dat is opgericht door Gerrit Klaassen. Boni wat is afgeleid van 'bonus', doet precies wat de naam zegt. Het is een discount supermarkt en de eerste winkels hebben ook precies die uitstraling. Een eenvoudige inrichting en geen poeha. Wel is de inzet om een breed assortiment aan te bieden.
1973: De Aldi komt naar Nederland
Dit is toch ook wel een kleine revolutie wat supermarkten betreft. De Aldi is op dat moment een echte prijsvechter. Met een relatief klein assortiment, geen bijzondere winkel inrichting en goede basis kwaliteit, is dit nieuw voor Nederland. De eerste vestiging is in 1973 te vinden aan de Argonautenweg in Rotterdam. De in Duitsland begonnen supermarkt is opgericht door de gebroeders Karl en Theo Albrecht. Eenmaal voet aan de grond in ons land zal deze formule uitgroeien tot zo'n 500 winkels en daarmee een van de grootste supermarkten in Nederland. Mensen moeten in eerste instantie wennen aan de sobere inrichting. Vaak kiezen ze voor goedkope en ook kleine locaties om een Aldi te vestigen. Pas later groeien de winkels ook in omvang wat vierkante meters betreft. Ook groeit het assortiment rond 2016 en komen er naast de huismerken, ook A-merken in de schappen te liggen. Jaren later zou ook Lidl zich in ons land vestigen en uitgroeien tot een sterke concurrent van de Aldi.
1979: Jumbo supermarkt opgericht
Het is dan een aantal jaar rustig, maar deze gebeurtenis zal grote impact hebben op het supermarkt landschap in Nederland. 1979 is namelijk het jaar dat Jumbo wordt opgericht. In een voorheen in gebruik zijnde als kerkgebouw, starten ze de Lekker en Laag-supermarkt. Maar deze naam maakt snel plaats voor de naam Jumbo. Een leuk weetje over deze naam, ze zochten naar een naam die sterker over zou komen dan de concurrent met de naam Torro, wat stier betekent. En Jumbo dat voor een olifant staat is groter en sterker was het idee. De Jumbo supermarkten zullen daarna door heel Nederland geopend worden. Op dit moment is Jumbo na AH veruit de grootste supermarkt van Nederland. Met een omzet van zo'n 10 miljard euro per jaar en ruim 680 vestigingen is dat een stormachtige opkomst in dit tijdsbestek. Net als AH wil Jumbo niet achterblijven als het gaat om online boodschappen doen. De laatste jaren hebben ze dan ook veel geïnvesteerd in hun online winkel en de bezorging van de boodschappen door heel Nederland.
1981: C1000 supermarkt gaat van start
Als we het hebben over supermarkten dan zal de naam C1000 bij bijna iedereen nog wel een belletje laten rinkelen. Ook al is deze supermarkt er sinds 2011 al niet meer, ze worden dan namelijk overgenomen door de voorgaande supermarkt, de Jumbo. Maar even terug naar de oprichting van de C1000. Germ Kloosterman begon namelijk in 1977 al met zijn eerste C1000. Maar het duurde tot 1981 voordat de formule echt vorm kreeg, daarom wordt 1981 aangehouden als de echte start. C1000 staat voor Calculatie-1000, wat weer van toepassing is op 1000 producten met een vaste lage prijs. De komende jaren zou de winkelformule nog regelmatig opnieuw ontwikkeld worden. Zo zou de kleur van de huisstijl regelmatig veranderen en kwam de nadruk niet alleen op de lage prijs te liggen, maar was ook kwaliteit steeds belangrijker. Door overnames zou deze iconische supermarkt uiteindelijk uit het straatbeeld verwijden.
1997: Ook de Lidl komt naar Nederland
De Lidl, Duits van oorsprong, opende in Duitsland haar eerste winkel reeds in 1973, net naar dat bij ons Boni begon en nog ruim voordat de Jumbo het levenslicht zag. Deze succesformule van een relatief beperkt assortiment, maar tegen zeer lage prijzen, was bij onze oosterburen een groot succes. Dit succes werd dus uitgebreid naar Nederland. De eerste Lidl kwam in Uden. Daarna zouden er nog honderden volgen. Naast de Aldi, staat de Lidl bekend als echte discounter. Toch is kwaliteit ook niet onbelangrijk, de groetenafdeling bijvoorbeeld kwam meer dan regelmatig als beste uit de bus.
1997: Het ontstaan van Super de Boer
In het zelfde jaar als de Lidl ontstaan Super de Boer. De filialenorganisatie De Boer en de franchise organisatie Unigro fuseren, daarna introduceren ze voor de vestigingen van De Boer en Unigro de nieuwe supermarkt: Super de Boer. In 2009 ontstond er tussen Jumbo (toen nog veel kleiner) en Plus een biedingsstrijd om Super de Boer over te nemen. Uiteindelijk won de Jumbo dit en groeide zodoende snel. Na de overname gingen er ook een aantal winkels over naar C1000 en Coop.
2001: Opkomst van online boodschappen doen via Albert.nl
Albert Heijn zet de eerste serieuze stappen met het online boodschappen doen. Het zou daarna nog jaren duren voordat dit echt bij veel mensen populair zou worden. Toch is dit bepalend geweest voor het succes van ah.nl, deze voorsprong hebben ze namelijk nooit afgestaan en het is zonder twijfel de grootste online boodschappen winkel van Nederland. Ook was het AH die als eerste met Pick Up Points ging werken in 2015. Klanten konden dan zelf makkelijk hun vooraf bestelde producten ophalen.
2001: PLUS supermarkt geopend
In 2001 opent de eerste PLUS, dit is de opvolger van Plusmarkt. PLUS is onderdeel van de Sperwer groep, dat ook een belang heeft in de Spar supermarkten. Van oorsprong ontstaan in 1928 als de Coöperatieve Bond van Kruideniers Inkoopvereniging Het Nederlands Sperwerverbond, een flinke mond vol. Zoals eerder beschreven verloor het van Jumbo in een grote overnamestrijd om Super de Boer en later Emté. Echter in 2021 werd bekend dat PLUS en Coop gaan fuseren.
2003: De supermarktoorlog
Dit is een interessante ontwikkeling op het gebied van concurrentie tussen de supermarkten. Met zoveel formules is het logisch dat er onderlinge strijd is. Het binden van de klant is voor elke supermarkt belangrijk. Dit doen ze door kwaliteit te leveren, maar ook door lage prijzen. In 2003 zal dit in all hevigheid losbranden en komt dit tot een hoogtepunt dat de geschiedenis ingaat als 'de supermarktoorlog'. Het is een bijzonder harde strijd en we hebben dit uitgebreider beschreven in ons artikel speciaal over deze supermarktoorlog. Deze strijd zou zeker 3 jaar duren en was in principe voor de consument een voordeel omdat het gemiddeld prijsniveau zou dalen.
2021: Coop zal PLUS worden
Er is in 2021 besloten om te fuseren tussen deze twee supermarkten. Ze gaan verder onder de naam PLUS, waarmee het aantal filialen in één klap zal verdubbelen tot bijna 600 locaties. Het ombouwen van alle Coop winkels naar het PLUS concept zal nog wel enige jaren in beslag nemen. Het zal waarschijnlijk afgerond zijn in 2024. Wij updaten alle informatie over deze winkels op onze website zoveel mogelijk tijdens dit proces.
Tot slot
Dit was in vogelvlucht de opkomst van de supermarkten in Nederland. Van tienduizenden kruidenierswinkeltje gingen we over op duizenden supermarkten. Waar je ook woont er is nu altijd een supermarkt in de buurt. Deden de mensen voorheen te voet of op de fiets hun boodschappen, dit zou veranderen in het beeld dat mensen vooral met de auto hun boodschappen doen. Voorverpakte artikelen zorgden er tevens voor dat men voor meerdere dagen of zelfs voor de hele week de levensmiddelen in huis konden halen. De dagelijkse gang naar de kruidenier was definitief iets in het verleden. Sommige mensen kijken hier weemoedig op terug. De eenvoud en de gemoedelijkheid is iets wat je tegenwoordig niet zoveel meer zal vinden in de supermarkt. Met de komst van zelfscankassa's verdwijnt zelfs ook het bekende praatje met de kassière. Alle vooruitgang heeft ons veel gebracht, maar we hebben er toch ook iets voor opgegeven.
In een ander artikel gaan we in op de nieuwste revolutie in de 21e eeuw. Met de komst van internet is het mogelijk geworden om je boodschappen te bestellen vanaf de bank en deze tot in de keuken te laten bezorgen. In het kielzog daarvan komen ook de flitsbezorgers op. We zien dat het concept supermarkt nog altijd aan verandering onderhevig is, zoals dit al ruim een halve eeuw het geval is geweest.
Benieuwd naar meer achtergronden en gebeurtenissen, bekijk hier nog meer supermarkt informatie.
